Dyrektywa maszynowa, a właściwie dyrektywa 2006/42/WE wprowadza minimalne wymagania zapewniające bezpieczne użytkowanie maszyn, zarówno nowych jak i starych, w tym wymagania techniczne dla ich producentów. Zakres dyrektywy dotyczy samych maszyn, ich wyposażenia wymiennego, stosowanych elementów bezpieczeństwa, osprzętu do podnoszenia maszyn, odłączalnych urządzeń do przenoszenia napędu, a także maszyn nieukończonych. W jaki sposób dyrektywa odnosi się do maszyn nowych i użytkowanych, jak dostosować się do jej wymogów i w jaki sposób zadbać o bezpieczeństwo ich użytkowników?
Podstawowe założenia dyrektywy maszynowej
Dyrektywa 2006/42/WE skupia się na maszynach i ich elementach wyposażenia oraz zabezpieczeniach, przy czym przez pojęcie maszyny należy rozumieć tu każdy zespół sprzężonych części lub elementów wyposażony (lub przeznaczony do wyposażenia) w mechanizm napędowy, który nie wykorzystuje wyłącznie siły mięśni ludzkich. Maszyną jest też sam zespół napędowy, gotowy do zainstalowania i zdolny do funkcjonowania w obrębie maszyny. Ciekawym punktem dyrektywy jest też jej skupienie na maszynach niedokończonych, które wg definicji zostały zestawione w taki sposób, że działają jak zintegrowana całość w celu osiągnięcia efektu końcowego i ukończenia maszyny.
Wszystkie wymagania dyrektywy skupiają się na zapewnieniu bezpieczeństwa i sprawności maszyn oraz bezpieczeństwa pracowników, którzy je obsługują.
Według statystyk, nawet 40% wszystkich wypadków podczas pracy następuje podczas użytkowania różnego rodzaju maszyn, co dość jasno wskazuje na potrzebę opracowania dyrektywy skupiającej się na zabezpieczaniu pracowników oraz samych maszyn. Jak wiadomo, nie każda firma ma możliwość i potrzebę inwestowania w nowe maszyny, co wymusiło takie przygotowanie dyrektywy maszynowej, by ta obejmowała swoim zakresem nie tylko wymogi dla producentów, ale także dla pracodawców stosujących maszyny stare, wyprodukowane przed wejściem w życie dyrektywy. Jej zapisy wskazują na wymagania, jakie należy spełnić by przystosować maszynę starą do bezpiecznego działania – dla maszyn starych stosuje się dyrektywę 2009/104/WE.
Założenia dyrektywy maszynowej w stosunku do nowych i starych maszyn
Na potrzeby dyrektywy maszynowej, za maszynę nową uznaje się tą wprowadzoną do użytku na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego po 1 maja 2004 roku, natomiast maszyny stare to wszystkie użytkowane przed powyższą datą. Po zaktualizowaniu wymogów dyrektywy, dla maszyn nowych obowiązują wymagania dyrektywy 2006/42/WE, natomiast dla maszyn starych konieczne jest spełnienie przynajmniej dwóch wymagań minimalnych uwzględnionych w dyrektywie 2009/104/WE.
Zarówno założenia dla maszyn nowych, jak i maszyn starych zostały ujęte w dyrektywie dość ogólnie, wskazując przede wszystkim na rodzaj zagrożeń koniecznych do wzięcia pod uwagę podczas projektowania i użytkowania maszyny. Dyrektywa maszynowa nie określa rozwiązań, które należy stosować aby zapewnić bezpieczeństwo maszyn i pracowników, ale wskazuje na to w jaki sposób użytkownik powinien analizować czynniki takie jak rodzaj zagrożenia, jego skutki i częstotliwość w ramach planowania rozwiązań zabezpieczających maszynę i użytkownika podczas pracy. W przypadku maszyn nowych pojawiają się tu dodatkowo wymagania techniczne dla producentów, gwarantujące wyższy poziom bezpieczeństwa pracy z maszynami.
Jak zapewnić bezpieczeństwo pracowników według dyrektywy maszynowej?
Każdy pracodawca, który wybiera maszyny do wyposażenia swojego zakładu i korzysta z maszyn nowych lub starych powinien zwrócić uwagę na wymogi dyrektywy maszynowej i skupić się na zapewnieniu bezpieczeństwa pracowników, sprawdzając różne obszary pracy i działania maszyny. W szczególności, na zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa wpłyną odpowiednio dopasowane i sprawne elementy sterownicze maszyny i jej układ sterowania, a także wprowadzone ostrzeżenia przed uruchomieniem maszyny, możliwość jej awaryjnego zatrzymania i urządzenia ostrzegawcze na wypadek awarii. Każda maszyna powinna być, zgodnie z dyrektywą maszynową, skutecznie oznakowana, oświetlona oraz ustawiona w miejscu zapewniającym bezpieczny dostęp do jej poszczególnych części w trakcie pracy oraz konserwacji maszyny. Konieczne jest także stosowanie mechanizmów zatrzymania awaryjnego, pełna ochrona przed elementami ruchomymi oraz zagrożeniami w razie oderwania się elementów maszyny.
Zależnie od schematu pracy maszyny, jej operatorzy oraz osoby postronne powinny być zabezpieczone przed:
- oparzeniami,
- odmrożeniami,
- pożarem,
- wybuchem,
- bezpośrednim kontaktem z prądem elektrycznym.
Aby zapewnić bezpieczeństwo pracowników oraz maszyn zgodne z dyrektywą maszynową, pracodawcy powinni zadbać także o odpowiednie przeszkolenie pracowników gwarantujące stosowanie maszyn zgodnie z ich przeznaczeniem.
